Έχει πάντα νόημα το γιατί σε έναν πολύπλοκο κόσμο;

23.02.2014
  • Γραμματοσειρά
    - +
    K2_DOUBLE_INCREASE_FONT_SIZE
Έχει πάντα νόημα το γιατί σε έναν πολύπλοκο κόσμο;
Flickr © Captain Geoffrey Spaulding
Πάλι σήμερα όλα μου φταίνε. Μου φαίνεται θα κλειστώ σπίτι και θα τη βγάλω με κάνα αυγό σαν το Λουκιανό. Καλύτερα να περιμένω να γίνει αύριο. Χωρίς να το θέλω το μυαλό μου χάνεται αναζητώντας τις αιτίες της κακοκεφιάς μου. Έχει όμως πάντα νόημα μία τέτοια αναζήτηση;

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Δεν έχουνε περάσει πολλά χρόνια από τότε που πιστεύαμε ότι τα βιολογικά συστήματα προσπαθούν να διατηρήσουν μια σταθερή κατάσταση λειτουργίας και ότι όποιες αλλαγές παρατηρούμε οφείλονται σε εξωτερικούς παράγοντες που διαταράσσουν μία επιθυμητή κατάσταση ισορροπίας[1]. Πολλοί καρδιολόγοι σκεπτόμενοι με αυτόν τον τρόπο θεωρούνε ακόμα ότι οι καρδιακοί παλμοί τύπου Α και Γ ανήκουν σε υγιή άτομα ενώ θεωρούν το Β «προβληματικό» (βλ. εικόνα 1).

Η καλή σερβιτόρα προτιμάει να τριγυρνάει ανάμεσα στους θαμώνες αντί να ξεκουραστεί. Η υγιής καρδιά -όπως η σερβιτόρα- κινείται διαρκώς αντί να «κλειδώσει» σε ένα σταθερό ρυθμό εξυπηρετώντας τις μεταβαλλόμενες ανάγκες των οργάνων του σώματος

 

Η αλήθεια, ωστόσο, είναι ότι το σταθερό και το περιοδικό καρδιογραφήμα —Α και Γ αντίστοιχα— έχουν καταγραφεί σε ασθενείς που πάσχουν από καρδιακή ανεπάρκεια και ότι μόνο οι φαινομενικά ακανόνιστες διακυμάνσεις στο γράφημα Β προέρχονται από ένα υγιές νεαρό άτομο.

 

Όταν είμαστε νέοι και υγιείς οι χτύποι της καρδιά μας συνεχώς επιταχύνουν και επιβραδύνουν ακόμη και όταν καθόμαστε χωρίς να κάνουμε καμία απολύτως δραστηριότητα. Διαισθητικά, μπορούμε όλοι να καταλάβουμε πόσο ευεργετική για την υγεία είναι μια τέτοια συμπεριφορά της καρδιάς. Μία καλή σερβιτόρα προτιμάει να τριγυρνάει ανάμεσα στους θαμώνες αντί να πάει να ξεκουραστεί πίσω από το μπαρ περιμένοντας να τη φωνάξουν. Γνωρίζει ότι σε ένα πολυσύχναστο μπαρ αυτό θα ήταν τελικά πιο κουραστικό και λιγότερο αποτελεσματικό.

 

Και η καρδιά, σαν μια καλή σερβιτόρα που εξυπηρετεί τις μεταβαλλόμενες ανάγκες των οργάνων του σώματος σε αίμα, προτιμά να κινείται διαρκώς αντί να «κλειδώσει» σε ένα σταθερό ρυθμό. Ωστόσο, η καρδιά δεν κινείται τυχαία, αλλά ακολουθεί έναν συγκεκριμένο ρυθμό που διασφαλίζει ότι δεν θα αφήσει κανένα «θαμώνα» παραπονεμένο[2]. Αυτό σημαίνει ότι μια ξαφνική καρδιακή επιτάχυνση ή επιβράδυνση[3] δεν οφείλεται οπωσδήποτε σε εξωτερικά αίτια, αλλά μπορεί να είναι και φυσιολογικό αποτέλεσμα της εγγενούς μεταβλητότητας που παράγεται από τον ίδιο μας τον οργανισμό.

 

 

 

Υγιείς καρδιές, εγκέφαλοι και άλλα φυσιολογικά συστήματα των οποίων η απόδοση μπορεί να μετρηθεί, έχουν δείξει ότι είναι σε συνεχή κίνηση ακόμη και όταν απουσιάζουν εξωτερικά ερεθίσματα, έτσι ώστε να είναι έτοιμα να ανταποκριθούν όταν χρειαστεί. Τι γίνεται όμως με τα συναισθήματα μας που είναι σαφώς δυσκολότερο να μετρηθούν; Μήπως είναι πιθανό και η διάθεση μας —όπως η καρδιά μας— να μεταβάλλεται χωρίς να υπάρχει κανένας ιδιαίτερος λόγος;

 

Τα πρώτα ευρήματα ερευνών που διεξάγουμε στο εργαστήριο μας δείχνουν ότι κάτι τέτοιο θα μπορούσε να ισχύει. Η διάθεση των συναισθηματικά υγιών ατόμων παρουσιάζει συνεχώς διακυμάνσεις με πολύ συγκεκριμένα στατιστικά χαρακτηριστικά, οι οποίες δεν σχετίζονται απαραίτητα με κάποια εξωτερική αιτία. Αντιθέτως, οι ασθενείς με κατάθλιψη είναι γενικά εγκλωβισμένοι σε μια αρνητική συναισθηματικά κατάσταση με λιγότερες διακυμάνσεις στην διάθεση, ενώ οι μεταβολές στην διάθεση των μανιο-καταθλιπτικών ασθενών ακολουθούν ένα ακανόνιστο σχήμα που δεν μοιάζει με τα πρότυπα μεταβλητότητας που παρατηρούμε σε υγιείς βιολογικά συστήματα.

 

 

Η ανακάλυψη της εγγενούς μεταβλητότητας της φύσης αποτελεί πρόκληση στον γραμμικό αιτιοκρατικό τρόπο σκέψης που συσχετίζει μια αιτία ίσων αναλογιών σε κάθε παρατηρήσιμο γεγονός. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μια απλή ταχυκαρδία, η εξαφάνιση ενός είδους, μια οικολογική καταστροφή και, ίσως, μια σύντομη περίοδος κατάθλιψης απλά προκύπτουν από την εγγενή μεταβλητότητα υγιών συστημάτων που πασχίζουν να προσαρμοστούν σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Ίσως μερικές φορές η αποδοχή της φυσικής ροής της ζωής είναι σοφότερη από την προσπάθεια εντοπισμού ανύπαρκτων αιτιών κάπου εκεί έξω.

 

 

 

 



[1] Αυτό στην φυσιολογία είναι γνωστό ως αρχή της ομοιόστασης που μέχρι πρόσφατα αποτελούσε την επικρατέστερη θεωρία για τη εξήγηση των διακυμάνσεων σε βιολογικά συστήματα.

[2]  Αυτό το ιδιαίτερο δυναμικό μοντέλο λέγεται φράκταλ (ή 1/f θόρυβος) και εμφανίζεται σε πολλά πολύπλοκα φυσικά και βιολογικά συστήματα.

[3] Συνήθως αυτές οι αλλαγές στον καρδιακό ρυθμό είναι ανεπαίσθητες. Μια επίμονη διαταραχή του καρδιακού ρυθμού που γίνεται αντιληπτή, μπορεί να έχει παθολογικές αιτίες οι οποίες πρέπει να διερευνηθούν σωστά.

3 φορές σχολιάστηκε

  • Παντελής 20.03.2014

    Φίλε Cris, ασφαλώς και συμφωνώ με όσα σχολιάζεις άλλα το νόημα του άρθρου ήταν απλώς να επισημάνει ότι σε πολύπλοκα συστήματα οι διακυμάνσεις δεν οφείλονται αναγκαστικά σε εξωτερικές διαταραχές αλλά είναι συχνά αποτέλεσμα της εσωτερικής δομής του συστήματος. Αναφέρομαι λοιπόν στο κάπως πιο απλοϊκό "γιατί" στο οποίο είμαστε συνηθισμένοι και που αναζητάει ίσης αναλογίας εξωτερικά αίτια για κάθε παρατηρήσιμη μεταβολή.

  • CrisKalas 28.02.2014

    Παναγιώτη, φυσικά και έχει νόημα.
    Η συμπεριφορά ενός πολύπλοκου συστήματος είναι αποτέλεσμα της δομής του. Το "γιατί" μας οδηγεί στο να εξερευνήσουμε τη δομή του, να την κατανοήσουμε και στο τέλος να την ανασχεδιάσουμε (όπου αυτό είναι δυνατό) με σκοπό τη "βελτίωση" της συμπεριφοράς του συστήματος.
    Η επιστήμη της συστημικής δυναμικής (system dynamics) κάνει ακριβώς αυτό και επιπλέον δίνει τη δυνατότητα να προσομοιωθούν οι αλλαγές και οι επιπτώσεις τους σε υπολογιστή πριν εφαρμοστούν στο πραγματικό σύστημα. Εφαρμόζεται σε διάφορα είδη συστημάτων (κοινωνικά, οικονομικά, περιβαλλοντολογικά κ.α.).
    Η συμπεριφορά πολύπλοκων συστημάτων δεν πρέπει πλέον να μας τρομάζει και ούτε να μένει ανεξερεύνητη. Τα "γιατί" είναι απαραίτητα στις ζωές μας, ακόμα και αν είναι δύσκολο να απαντηθούν.
    Φιλικούς χαιρετισμούς.

  • Mark panos 25.02.2014

    La vida tiene la culpa de todo

    Buen ejemplo el de la camarera.

Δώστε το σχόλιο σας ...