Στην πόλη Τσεζένα της Ιταλίας «κοιμάται» ένα σπανιότατο αρχείο που μπορεί να επηρεάσει την παγκόσμια ιστορική έρευνα για το θέατρο. Είναι το συσσωρευμένο υλικό του κορυφαίου θεατρικού οργανισμού Socìetas Raffaello Sanzio που έχει προκαλέσει το παγκόσμιο ενδιαφέρον εκπαιδευτικών και καλλιτεχνών για τον ανατρεπτικό τρόπο που προσεγγίζει τη θεατρική τέχνη. Όταν το 1981 οι Ρομέο και Κλαούντια Καστελλούτσι και η Κιάρα Γκουίντι ιδρύσανε το θέατρο Socìetas Raffaello Sanzio δίνοντας έμφαση στο εικαστικό στοιχείο και όχι τόσο στο θεατρικό κείμενο, δεν φαντάζονταν ότι δεκαετίες μετά Έλληνες ερευνητές θα αναλάμβαναν να τους «σκαλίσουν» το αρχείο φέρνοντας στην επιφάνεια ένα μοναδικό πολιτιστικό θησαυρό. Οι Λέκτορες Θεατρολογίας Έλενα Παπαλεξίου (Παν/μιο Πελοποννήσου) και Αύρα Ξεπαπαδάκου (Πανεπιστήμιο Κρήτης), μέλη της 24μελούς ερευνητικής ομάδας (ARCH), μας «ανοίγουν» το αρχείο.
Ένας θεατής μπορεί να καταλάβει σχετικά εύκολα αμέσως αν ένα έργο είναι κωμωδία ή δράμα και να βγάλει ένα κεντρικό νόημα (σχετικά πάντα). Τα έργα της Socìetas Raffaello Sanzio που «αποσκοπούνε»;
Το θέατρο της Socìetas Raffaello Sanzio και ειδικότερα του σκηνοθέτη Romeo Castellucci δεν κατατάσσεται σε κανένα από τα καθιερωμένα δραματικά είδη. Οι συγκεκριμένοι δημιουργοί αναγνωρίστηκαν παγκοσμίως για τo ρηξικέλευθο και πρωτοποριακό τους έργο, διά του οποίου έχουν προτείνει μία νέα σκηνική γλώσσα, δηλαδή έναν μοναδικό συνδυασμό αισθητικής και περιεχομένου χωρίς προηγούμενο και χωρίς αντιστοιχία. Αν πάντως πρέπει να συσχετίσουμε με ένα δραματικό γένος το θέατρο του Castellucci, αυτό είναι η τραγωδία.
Γιατί τόση μεγάλη ελληνική συμμετοχή στο ερευνητικό έργο(7 στα 9 συνεργαζόμενα ιδρύματα);
Πρόκειται για ρήτρα της Πράξης Αριστεία ΙΙ (ΕΣΠΑ), η οποία αφορούσε συνεργασίες μεταξύ ακαδημαϊκών ιδρυμάτων εντός Ελλάδος. Ωστόσο, επειδή το αντικείμενο της έρευνάς μας έχει ευρεία απήχηση στο εξωτερικό, ήταν δική μας επιδίωξη και πρωτοβουλία να εντάξουμε στην ομάδα ARCH ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Σορβόννης και του Stanford. Οι συνεργάτες μας από το εξωτερικό ήθελαν να αποτελέσουν μέρος της μεγάλης αυτής προσπάθειας και προσφέρθηκαν να μας συνδράμουν. Αξίζει να υπογραμμίσουμε εδώ ότι λόγω της σπουδαιότητας και της διεθνούς ακτινοβολίας του αντικειμένου της έρευνάς μας, ήδη αρκετά πανεπιστήμια του εξωτερικού επιθυμούν να συνδεθούν με το Ερευνητικό Πρόγραμμα ARCH σε έναν κοινό δίκτυο.
Οι καλλιτέχνες σπανιότατα μεριμνούν για τη διατήρηση της μνήμης του έργου τους, καθώς προτεραιότητά τους είναι να δημιουργούν σε παρόντα χρόνο.
Γιατί θεωρείται «ένα από τα σημαντικότερα σύγχρονα πολιτιστικά αρχεία της Ευρώπης»;
Η ακαδημαϊκή κοινότητα και ειδικότερα η επιστήμη του θεάτρου διαθέτει τα μεθοδολογικά ερευνητικά εργαλεία τα οποία τής επιτρέπουν να αξιολογήσει και να αναδείξει ένα καλλιτεχνικό έργο. Εδώ και καιρό η Socìetas Raffaello Sanzio αποτελεί πεδίο αναφοράς και έρευνας στη διεθνή βιβλιογραφία. Αυτό και μόνο το γεγονός συνιστά αξιολογικό κριτήριο και προσδιορίζει το αρχείο της ομάδας αυτής ως ένα από τα σημαντικότερα πολιτιστικά αρχεία στην Ευρώπη, αν όχι διεθνώς. Πέραν τούτου, η αναγνώριση και η απήχηση του έργου τους έχει εξαπλωθεί στις πέντε ηπείρους, σε πάνω από 55 χώρες. Η Socìetas Raffaello Sanzio, παρότι τα μέλη της συνεχίζουν να παράγουν και να δημιουργούν, ήδη αποτελεί ένα μεγάλο κεφάλαιο της ιστορίας του παγκοσμίου θεάτρου.
Η Socìetas Raffaello Sanzio δεν έχει διασώσει, συντηρήσει, καταγράψει κτλ το αρχείο της; Πού συνίσταται τόσο μεγάλη και συλλογική εργασία υποδομής;
Οι καλλιτέχνες σπανιότατα μεριμνούν για τη διατήρηση της μνήμης του έργου τους, καθώς προτεραιότητά τους είναι να δημιουργούν σε παρόντα χρόνο. Η ιδιαιτερότητα των παραστατικών τεχνών είναι ότι δεν καταλείπουν έργα τέχνης ανθεκτικά στο πέρασμα του χρόνου: η παράσταση, εφήμερη και θνησιγενής από τη φύση της, παράγεται, καταναλώνεται και χάνεται ταυτοχρόνως. Στην περίπτωση της Raffaello Sanzio είχαμε τη διαίσθηση ότι θα ανακαλύψουμε έναν κρυμμένο θησαυρό. Μετά από αρκετές επισκέψεις στην έδρα της ομάδας, το θέατρο Comandini της Τσεζένας για ερευνητικούς λόγους, συνειδητοποιήσαμε ότι το έως τότε διαθέσιμο προς μελέτη υλικό ήταν ένα μικρό μόνο μέρος του εκτενέστερου, ογκοδέστατου και πολύμορφου αρχείου που έως εκείνη τη στιγμή παρέμενε στη λήθη και την αφάνεια. Τότε αποφασίσαμε να προτείνουμε στους τρεις καλλιτέχνες που απαρτίζουν την ομάδα να αναλάβουμε την επεξεργασία του αρχείου, συναντώντας τη σκέψη και την επιθυμία της Claudia Castellucci. Η σταθερή αυτή συνεργασία στηρίχθηκε στην αμοιβαία εμπιστοσύνη, την ανθεκτικότητα, τον ενθουσιασμό και την επιμονή, στοιχεία που επισφράγησαν τη μακρά διαδρομή της ομάδας μας. Θα θέλαμε να σημειώσουμε ότι η εργασία υποδομής δεν συνίσταται μόνο στην τεκμηρίωση, αλλά προκύπτει από τη σύμπραξη πολλών επιστημονικών πεδίων όπως η θεατρολογία, η γλωσσολογία, η ιστορία της τέχνης, η πληροφορική, η επεξεργασία οπτικοακουστικού υλικού και ψηφιακών μέσων, ακόμη και η επικοινωνία.
Το κόστος του έργου;
Ως προς το κόστος του, δεν είναι δυνατόν να υπολογιστεί, καθώς δεν περιορίζεται στους προϋπολογισμούς των δύο ερευνητικών προγραμμάτων από τα οποία έως τώρα χρηματοδοτήθηκε, αλλά καλύπτεται και από τη γενναιόδωρη συνεισφορά της Socìetas Raffaello Sanzio, καθώς και από χορηγίες. Υπήρξαν και δύσκολα διαστήματα κατά τα οποία αυτοχρηματοδοτούσαμε το έργο. Από το πρόγραμμα δεν προβλεπόταν αμοιβή για φοιτητές και φοιτήτριες προπτυχιακού επιπέδου. Ωστόσο, δώσαμε μάχη με την Επιστημονική Υπεύθυνη του ARCH καθηγήτρια Άννα Ταμπάκη και κατορθώσαμε να εξασφαλίσουμε αποζημίωση και για τις φοιτήτριες και τους φοιτητές μας. Επίσης οι όροι του Προγράμματος απέκλειαν την αμοιβή συνεργατών από το εξωτερικό, συνεπώς οι δύο συνεργάτες μας από τα πανεπιστήμια του Stanford και της Σορβόννης αποτελούν τις μοναδικές άμισθες εξαιρέσεις της ομάδας.
O χρόνος περαίωσης;
Εργαζόμαστε για το αρχείο της Socìetas Raffaello Sanzio από τις αρχές του 2012, έχοντας πραγματοποιήσει μία προεργασία αρκετό καιρό πριν. Το μεγαλύτερο μέρος του έργου αναμένεται να ολοκληρωθεί στα τέλη του 2015. Ωστόσο ήδη σχεδιάζουμε τη συνέχισή του και την επέκτασή του για δύο τουλάχιστον έτη ακόμη. Για τον λόγο αυτό αναζητούμε νέους οικονομικούς πόρους, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό.
