Εκπαίδευση

Βάσεις: Φυλάκιση σημαίνει ότι η πολιτεία στερεί το δικαίωμα του ατόμου στην ελευθερία. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο φυλακισμένος αποστερείται των υπολοίπων ανθρωπίνων δικαιωμάτων του, παρά μόνο αν αυτά έχουν ρητά περιοριστεί (πχ στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων ή δήμευση περιουσίας) ή εκ των πραγμάτων περιορίζονται από τον εγκλεισμό (πχ ένας φυλακισμένος δεν μπορεί να απολαμβάνει την οικογενειακή του ζωή όπως ένας μη φυλακισμένος). Εκ του γεγονότος ότι ο φυλακισμένος βρίσκεται, εξαναγκαστικά, υπό τον έλεγχο/εξουσία του κράτους, η πολιτεία έχει μία σειρά (θετικών, όπως λέγονται) υποχρεώσεων, ανάμεσα στις οποίες είναι η σίτιση (ευρύτερα προστασία της υγείας και ζωής) και η εκπαίδευση (γενικότερα, αλλά και ιδίως ως συστατικό του σωφρονισμού και μέσο επανένταξης στην κοινωνία).

Στο πλαίσιο των θετικών υποχρεώσεών του, το κράτος καλείται να διευκολύνει, στο μέτρο του εφικτού, την απόλαυση των πληττομένων δικαιωμάτων του φυλακισμένου. Λέω στο μέτρο του εφικτού διότι οι θετικές υποχρεώσεις είναι μέσου και όχι αποτελέσματος (κατά την νομική ορολογία), αξιώνουν δηλαδή από το κράτος να προσπαθήσει, αναλόγως των συνθηκών και των δυνατοτήτων του, να επιτύχει το επιθυμητό αποτέλεσμα (πχ εκπαίδευση). Δεν υποχρεούται να το εξασφαλίσει, αλλά να το επιδιώξει όσο καλύτερα μπορεί.

Το κράτος δεν υποχρεούται για παράδειγμα να εξασφαλίσει το δικαίωμα στην εκπαίδευση στον φυλακισμένο αλλά να το επιδιώξει όσο καλύτερα μπορεί.

Τέλος, όταν η απόλαυση του δικαιώματος του φυλακισμένου θέτει σε διακινδύνευση τα δικαιώματα άλλων ανθρώπων, τα δικαιώματα του πρώτου, αν δεν μπορούν να εναρμονιστούν με αυτά του υπολοίπου κοινωνικού συνόλου, ευλόγως υποχωρούν υπέρ της προστασίας που οφείλει το κράτος στους άλλους πολίτες. Ένα ακραίο παράδειγμα: μανιακός δολοφόνος που ζητεί άδεια εξόδου για οικογενειακούς λόγους εγκυμονεί κίνδυνο για τη ζωή άλλων πολιτών. Θα του δίνατε την άδεια;

Για την εκπαίδευση, πιο συγκεκριμένα, το κράτος οφείλει να επιχειρήσει να την παρέχει/διευκολύνει, αλλά και να την εναρμονίσει με την υποχρέωσή του να προστατεύσει τα δικαιώματα του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου. Για το σκοπό αυτό, απαιτείται στάθμιση στη βάση των συγκεκριμένων στοιχείων κάθε περίπτωσης (πχ φύση εγκλήματος καταδικασθέντος, διαγωγή, ρίσκο/διακινδύνευση για δικαιώματα τρίτων, ακόμα και τυχόν προσδοκία δικαιώματος που έχει δημιουργήσει το κράτος με τη στάση του, όπως πχ η συμμετοχή σε πανελλαδικές εξετάσεις κλπ). Αν κριθεί ότι δεν πρέπει να δοθεί άδεια εξόδου για σπουδές, όπως στην περίπτωση Ρωμανού, το κράτος οφείλει να προσπαθήσει να εναρμονίσει τα (υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες) συγκρουόμενα δικαιώματα. Αυτό, με απλά λόγια, σημαίνει ότι επιχειρείται να δημιουργηθεί «χώρος» και για τα δύο. Τα παραδείγματα μαθημάτων μέσω skype (στο πανεπιστήμιό μου, στην Αγγλία, το κάνουμε), το ηλεκτρονικό βραχιόλι που δίνει το στίγμα του φυλακισμένου, είναι τέτοια μέσα εναρμόνισης. Ένα πλούσιο κράτος θα μπορούσε να πληρώνει τους καθηγητές να πηγαίνουν στη φυλακή για κατ’ ιδίαν παραδόσεις ή και να κτίσει εργαστήρια σαν αυτά που έχει στα πανεπιστήμια μέσα στις φυλακές.

Το δίλημμα: Οι προαναφερθείσες θετικές υποχρεώσεις έχουν οικονομικό κόστος. Αυτό μπορεί να είναι από μικρό (skype), μέχρι τεράστιο (εργαστήριο στις φυλακές). Τα κράτη, ακόμα και τα πιο πλούσια, έχουν, εκ των πραγμάτων, πεπερασμένους πόρους και μέσα. Ανακύπτει, λοιπόν, θέμα προτεραιοτήτων. Θα χρησιμοποιούσατε το περιορισμένο δημόσιο χρήμα για την εκπαίδευση ενός φυλακισμένου ή για την παροχή των αναγκαίων μέσων προς διευκόλυνση της φοίτησης του τυφλού εκείνου επιτυχόντα στις πανελλαδικές που έχασε ένα χρόνο σπουδών περιμένοντας το πανεπιστήμιο του να του προσφέρει τα ειδικά αυτά μέσα που θα του επέτρεπαν να υπερβεί τους περιορισμούς της αναπηρία του; Πρόκειται ασφαλώς για ένα λεπτό ζήτημα ισότητας. Η μαξιμαλιστική απάντηση υπέρ του κράτους «superman» που θα τα προσφέρει όλα πλούσια και τέλεια δεν είναι ρεαλιστική. Ακόμα πιο δύσκολο είναι το ποιος αποφασίζει για αυτού του είδους τις προτεραιότητες και με τί κριτήρια τίθεται ο πήχυς και το μέτρο του τί οφείλει ένα κράτος να κάνει στο πλαίσιο των θετικών του υποχρεώσεων. 

Αν λόγοι πρόληψης εγκλήματος καθιστούν απαγορευτική την άδεια εξόδου από τη φυλακή για εκπαιδευτικούς λόγους, θεωρείτε ότι τα μαθήματα εξ’ αποστάσεως είναι μία λογική λύση; Αν ήσασταν Ελβετή/ός, θα αξιώνατε περισσότερα από το κράτος σας; Αν ήσασταν Σομαλή/ός;

Απεργία πείνας

Βάσεις: Σε ό,τι αφορά στην απεργία πείνας, πρόκειται, προφανώς, για ένα μέσο προς επιδίωξη σκοπού. Καταρχάς, είναι σημαντικό να αποσυνδέσουμε το μέσο από τον σκοπό. Ο κάθε σκοπός (δίκαιος ή άδικος, εύλογος η παράλογος) κρίνεται αυτοτελώς. Το να αιτηθεί ένας κρατούμενος να ζει σε ανθρώπινες συνθήκες διάβασε εδώ περισσότερα