Δύο εγκληματίες έχουνε συλληφθεί απο τις Αρχές και είναι απομονωμένοι σε δύο ξεχωριστά δωμάτια χωρίς καμία επικοινωνία μεταξύ τους. Θα συνεργαστούνε ή θα προστατεύσει ο καθένας τον εαυτό του εις βάρος του άλλου; Ίσως οι Έλληνες εργαζόμενοι δεν είναι σε διαφορετική μοίρα.
Στον πολιτικό μας λόγο υπερισχύει η σύγκρουση μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού, του συλλογικού και του ατομικού. Είναι εύκολο να δούμε γιατί από ατομικής πλευράς η συζήτηση φαίνεται ελκυστική: τελικά, ποιος δεν θέλει να αναζητήσει μόνος του τα δικά του συμφέροντα χωρίς παρέμβαση; Αντιθέτως, οι δημόσιοι και οι συλλογικοί θεσμοί- συμπεριλαμβανομένων ακόμα και των ίδιων των δημοκρατικών πολιτικών- δύνανται να εμφανιστούν ως διεφθαρμένοι και ανεπαρκείς. Στην ουσία, περιορίζουν αναπόφευκτα την επιλογή: π.χ. οι νόμοι για τον κατώτατο μισθό περιορίζουν την ελευθερία των εργαζομένων να πουλήσουν -και των εργοδοτών να αγοράσουν- εργασία σε τιμή της επιλογής τους. Τότε, γιατί μας απασχολούν οι συλλογικοί θεσμοί; Γιατί δεν εναποθέτουμε όλες μας τις υποθέσεις στην ατομική μας επιλογή;
Ίσως ξαφνικά, υπάρχουν λόγοι καθαρά προσωπικών συμφερόντων για τους ανθρώπους, που επιτρέπουν να περιοριστεί η ελευθερία στην επιλογή. Όπως έχει αναγνωριστεί, τουλάχιστον από την εποχή του Thomas Hobbes, ακόμη και τα τελείως λογικά και πλήρως ενημερωμένα άτομα δεν εγγυώνται ότι θα πετύχουν καλά αποτελέσματα μέσω της ατομικής επιλογής. Κλασσικό παράδειγμα πάνω σε αυτό- εύλογα τοποθετημένο στο βιβλίο του Hobbes Leviathan, το οποίο έγινε όμως διάσημο κατά τη δεκαετία του 1950 εξαιτίας της αυξανόμενης επιρροής της θεωρίας του παιχνιδιού- είναι το Δίλημμα του Φυλακισμένου, το οποίο έχει ως εξής. Έστω ότι ο Α και ο Β έχουν διαπράξει από κοινού ένα έγκλημα για το οποίο έχουν συλληφθεί. Η εισαγγελέας είναι προετοιμασμένη να κάνει μια συμφωνία μαζί τους. Οπότε λέει στον καθένα ξεχωριστά: ''Έχετε μια ευκαιρία να ομολογήσετε. Εάν εσύ ομολογήσεις κι ο συνένοχός σου όχι, τότε εσύ θα ελευθερωθείς κι αυτός θα καταδικαστεί με όλες τις κατηγορίες, το σύνολο δηλ. 10 χρόνια φυλάκισης. Εάν ομολογήσετε και οι δύο, τότε δεν χρειαζόμαστε την μαρτυρία σου για να καταδικάσουμε τον συνένοχό σου, αλλά θα ανταμείψουμε τη συνεργασία σου με μια ελαφρύτερη ποινή: θα πάρεις 5 χρόνια. Αν και οι δύο παραμείνετε σιωπηλοί, τότε θα μπορέσουμε μόνο να σας καταδικάσουμε με μια λιγότερο βαριά ποινή και θα πάρετε 3 χρόνια.'' Ο κάθε φυλακισμένος έχει την ίδια επιλογή, αλλά δεν επιτρέπεται να επικοινωνήσουν μεταξύ τους. Πώς πρέπει να διαλέξουν;
Φυσικά, η δομή του Διλήμματος του Φυλακισμένου δεν περιορίζεται στο περιβάλλον της φυλακής. Παρόμοια ζητήματα είναι πολύ πιθανό να προκύψουν όποτε το αποτέλεσμα των επιλογών σου εξαρτάται εν μέρει από τις δικές μου επιλογές
|
Επιλογή του Β |
|||
|
Μένει σιωπηλός |
Ομολογεί |
||
|
Επιλογή του Α |
Μένει σιωπηλός |
A: 3; B: 3 |
A: 10; B: 0 |
|
Ομολογεί |
A: 0; B: 10 |
A: 5; B: 5 |
|
Οι επιλογές του Α και του Β και τα αποτελέσματα
Ας πάρουμε την άποψη του Α. Επιχειρηματολογεί ως εξής: ''Ο Β ή θα ομολογήσει ή θα μείνει σιωπηλός. Εάν ο Β μείνει σιωπηλός, τότε θα ήταν καλύτερο να ομολογήσω έτσι ώστε να ελευθερωθώ. Εάν ο Β ομολογήσει, καλύτερα να ομολογήσω κι εγώ γιατί αλλιώς θα κάνω 10 χρόνια στη φυλακή. Με άλλα λόγια, ότι και να κάνει ο Β, η καλύτερη επιλογή είναι να ομολογήσω. Οπότε, θα ομολογήσω.'' Εάν ο Β είναι έξυπνος, τότε φυσικά επιχειρηματολογεί με έναν ακριβώς συμμετρικό τρόπο. Άρα, ομολογούν και οι δύο και παίρνουν 5 χρόνια φυλάκισης ο καθένας. Κανένας όμως δεν είναι πιθανό να ευχαριστηθεί με αυτό το αποτέλεσμα: συγκεκριμένα, και οι δύο καταλαβαίνουν ότι, αν είχαν μείνει και οι δύο σιωπηλοί θα είχαν λάβει μικρότερη ποινή, δηλ. από 3 χρόνια ο καθένας.
Ενώ και ο Α και ο Β επιλέγουν τόσο λογικά όσο πιθανώς μπορούν, όντας τέλεια ενημερωμένοι, ωστόσο καταλήγουν σε χειρότερη θέση από αυτή που μπορούσαν να είναι, ακόμη κι από αυτή τουπροσωπικού συμφέροντος. Συνεπώς, το Δίλλημα του Φυλακισμένου δείχνει ότι ακόμα και οι πλήρως λογική και τέλεια ενημερωμένη ατομική επιλογή δεν εγγυάται ότι θα σου φέρει τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα. Θα ήταν καλύτερο οι φυλακισμένοι να είχαν συμφωνήσει εκ των προτέρων ότι θα μείνουν σιωπηλοί καθώς και να βρουν τον τρόπο εφαρμογής αυτής της συμφωνίας- περιορίζοντας έτσι την δική τους ελευθερία να επιλέξουν.
Φυσικά, η δομή του Διλήμματος του Φυλακισμένου δεν περιορίζεται στο περιβάλλον της φυλακής. Παρόμοια ζητήματα είναι πιθανό να προκύψουν όποτε το αποτέλεσμα των επιλογών σου εξαρτάται εν μέρει από τις δικές μου επιλογές. Τις περισσότερες φορές βέβαια, σε οποιοδήποτε κοινωνικό περιβάλλον έτσι έχουν τα πράγματα. Γι' αυτό το λόγο φιλόσοφοι όπως ο Thomas Hobbes και πιο πρόσφατα ο David Gauthier το τοποθετούν στο κέντρο των θεωριών τους αναφορικά με το κοινωνικό συμβόλαιο.
Σκεφθείτε ξανά το παράδειγμα των νόμων για τον κατώτατο μισθό. Έστω ότι είμαι νέος και άνεργος. Δεν θα ήταν πιο εύκολο για μένα να βρω δουλειά εάν μου επιτρεπόταν να προσφέρω τις υπηρεσίες μου για το λιγότερο από το νομίμως απαιτούμενο ελάχιστο; Οπότε για ποιο λόγο να δεχτώ, λογικά, αυτόν τον περιορισμό στην ελευθερία της επιλογής μου;
Φυσικά, η απάντηση είναι ότι οι άνεργοι άνθρωποι που αγωνίζονται για να βρουν μόλις και μετά βίας χαμηλόμισθη εργασία αντιμετωπίζουν το Δίλλημα του Φυλακισμένου. Αν προσφέρομαι να εργαστώ για λιγότερα ενώ εσύ όχι, τότε θα πάρω τη δουλειά κι εσύ θα τη χάσεις. Ωστόσο, εσύ γνωρίζοντάς το θα προσφέρεσαι επίσης να εργαστείς για λιγότερα. Στο τέλος, κανένας από εμάς δεν καταφέρνει να έχει πλεονέκτημα έναντι του άλλου. Αυτό που κατορθώσαμε να κάνουμε είναι να μειώσουμε τον μισθό που θα μας έδινε ο πιθανός εργοδότης οποιοσδήποτε κι αν καταλήξει να πάρει τη δουλειά.
