Σε μια γεμάτη αίθουσα, Φλεβάρης του 1980 στο Λονδίνο, καθώς το κοινό περιμένει τον διάσημο Τούρκο δημοσιογράφο Αλί Μπιράντ να μιλήσει για τις σχέσεις ΕΟΚ-Τουρκίας, εκείνος έριξε κεραυνό: χαρακτήρισε τους συμπατριώτες του «Μεσανατολίτες» και όχι Ευρωπαίους. Η Τουρκία, είπε, πρέπει να αποκτήσει αυτοπεποίθηση και να ξεπεράσει την κρίση ταυτότητας βρίσκοντας μόνη της την λύση στα προβλήματά της και ύστερα να δει αν θέλει να ενταχτεί στην ΕΟΚ. Οι παριστάμενοι Τούρκοι εξοργίστηκαν μαθαίνοντας την αλήθεια. Ας μιλήσουν λοιπόν τέσσερις πνευματικοί "γίγαντες" για κάποιες ελληνικές αλήθειες.
Ήταν η περίοδος που η Ελλάδα είχε σφραγίσει επίσημα την ενταξιακή της πορεία στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Ένωση ενώ η Τουρκία απλά φλέρταρε, δεν πίστευε ότι η ένταξή της θα ερχόταν. Οι γείτονες στάθμιζαν καλύτερα τα πράγματα απ’ ότι οι Έλληνες πολιτικοί και οικονομικοί ιθύνοντες. Η ελληνική ελίτ ήθελε πάση θυσία να την αποκαλούνε Ευρωπαία.
Και ενώ οι Έλληνες αστοί μάχονταν για την ένταξη ο Ελύτης αγωνιζόταν "μια ζωή γι αυτό που λέμε ελληνικότητα και δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένας τρόπος να βλέπεις και να αισθάνεσαι τα πράγματα είτε στη κλίμακα την μεγάλη είτε στην ταπεινή. Θέλω να πω είτε σε ένα Παρθενώνα είτε σε ένα λυχνάρι το παν είναι η ευγένεια και η ποιότητα σε αντίθεση με το μέγεθος και την ποσότητα που χαρακτηρίζουν τη Δύση γιατί εκεί βρίσκεται η διαφορά. Οι Ευρωπαίοι αντλήσανε από τις ελληνικές αξίες για να φτάσουν στην Αναγέννηση αλλά η Αναγέννηση η δική τους είναι κάτι πολύ διαφορετικό από αυτό που θα μπορούσαμε να είχαμε κάνει εμείς εάν δεν μας σταματούσε η Τουρκοκρατία. Παράδειγμα. η εσωτερική αυλή νησιώτικου σπιτιού κατά την ταπεινή μου γνώμη ή ένας περίβολος μοναστηριού είναι σαν αντίληψη πολύ πιο κοντά στο πνεύμα που έκανε τους Παρθενώνες και τις θεομήτρες παρά όλες οι κολώνες οι μετόπες των ευρωπαικών ανακτόρων.
Ιάκωβος Καμπανέλης: "τι θα γίνει [άραγε] μετά την ένταξη [στην ΕΟΚ] και θα έχουν διευρυνθεί οι διευκολύνσεις για παμφάγα συμφέροντα; Θα μετατραπούμε σε τόπο δίχως μνήμη, πρόσφυγες στην ίδια μας την πατρίδα"
Οι αστοί στην πλειοψηφία τους μιμήθηκαν τους Ευρωπαίους δηλαδή την παραποιημένη αίσθηση της Ελληνικότητας και στη συνέχεια οι ανερχόμενοι από τον λαό μιμήθηκαν τους αστούς". Ο Ελύτης δεχόταν την ένταξη σαν πρόκληση περισσότερο –με όχι και τόση σιγουριά- μόνο υπό την προϋπόθεση να διακριθούμε στο πνεύμα. Πηγαίνοντας όμως δύο δεκαετίες πριν από αυτά τα λόγια ο αναμορφωτής της ελληνικής εκπαίδευσης Ευάγγελος Παπανούτσος ήταν περισσότερο ανήσυχος καθώς καταλαμβανόταν από «σκοτεινό και έμμονο φόβο» στην ευρω-προοπτική. Στο Βήμα εξομολογούντν προφητικά «φοβάμαι αυτούς τους μεγάλους και δυνατούς ή τους μικρούς και πλούσιους που μια ωραία ημέρα οι επιχειρηματίες τους πρώτα και έπειτα οι πρωθυπουργοί και οι στρατηγοί τους τους έβαλαν να σχηματίσουν έναν "συγκρότημα" και τώρα λένε στους άλλους "ή σύντροφοι μαζί μας και θα σωθήτε ή έξω από τον όμιλό μας και θα σβήσετε"».[1] Την ίδια περίοδο ο ευρωπαϊστής Παναγής Παπαληγούρας, εκ των πολιτικών αρχιτεκτόνων της ένταξης- φώναζε στην Βουλή: «εἴμεθα εἰς θέσιν καὶ θέλομεν ἡμεῖς οἱ Ἕλληνες νὰ γίνωμεν Εὐρωπαῖοι» και έτσι αντί να τρέφει τις πνευματικές και εθνικές ανησυχίες ενός Ελύτη ή Παπανούτσου έκανε "διανοητικές ανακαλύψεις" όπως αυτή στους TIMES χρόνια αργότερα: «..τα εθνικά κράτη ακόμα και τα μεγάλα [..] είναι παλιομοδίτικες έννοιες σήμερα».[2] Ήταν ο άνθρωπος που αποδέχτηκε για λογαριασμό ενός έθνους ολόκληρο το κοινοτικό κεκτημένο χωρίς να εγείρει ούτε μια αντίρρηση, χωρίς να διατυπώσει ούτε ένα ερώτημα. ΕΟΚ άνευ όρων χωρίς να έχει ιδέα από ευρωπαϊκή οργάνωση και τις συνέπειες του ευρω-ελληνικού γάμου.
Έτσι ο οικονομικίστικος τρόπος -σαν σκέλος του κοινοτικού κεκτημένου- με τον οποίο αντιμετώπιζε απο τότε πολλές φορές τους Ευρωπαίους πολίτες η βρυξελλιώτικη γραφειοκρατία έκανε τον Ιάκωβο Καμπανέλη πριν ακόμα μπουν οι επίσημες τζίφρες στο Ζάππειο να αναρωτιέται «τι θα γίνει [άραγε] μετά την ένταξη [στην ΕΟΚ] και θα έχουν διευρυνθεί οι διευκολύνσεις για παμφάγα συμφέροντα; Θα μετατραπούμε σε τόπο δίχως μνήμη, πρόσφυγες στην ίδια μας την πατρίδα».[3] Ξέρετε, τον Ιάκωβο Καμπανέλη, τον γνωστό, που το Mega Channel βιάστηκε να «πεθάνει» όταν ανακοίνωσε τον θάνατό του ενώ ο άνθρωπος ζούσε.
Και αφού μπήκαμε λοιπόν στην ΕΟΚ ήρθε η φωνή του Μάνου Χατζηδάκι το 1990 μέσα από το Τρίτο Πρόγραμμα να δώσει την δική του ερμηνεία για τον ρόλο της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ενότητα διατυπώνοντας εξ αρχής το δικό του ερώτημα «Είμαστε πραγματικά ένα κράτος με δύναμη ώστε να μπορέσουμε να επιβάλλουμε απόψεις; (…) Θα γίνουμε μια επαρχία στην οποία θα μας διοικεί η Ευρώπη. Και θα ‘χουμε μια ψευδαίσθηση ότι συνδιοικούμεθα στην Ευρώπη.(…) «ετοιμαζόμαστε να ζήσουμε μια άλλου είδους σκλαβιά τώρα. Λοιπόν αυτή δεν είναι μια σκλαβιά τουλάχιστον με τα κριτήρια που είχαμε επι τουρκοκρατίας.[..] Θα είναι μια μορφή της Ευρωπαϊκής μας θητείας που βέβαια δεν θα μπορέσουμε ποτέ να απαλλαγούμε ούτε να ελευθερωθούμε διότι θα είναι μια επιλογή μας ενώ επί Τουρκοκρατίας έγινε μια υποταγή μας, αυτή είναι η διαφορά». Ο δημοσιογράφος Αλί Μπιράντ αποδεχόταν την τουρκική ιστορία του για τους Μεσανατολίτες την στιγμή που η Ελληνική ελίτ ήθελε σύμφωνα με τον Χατζηδάκη να την ξαναζήσει διαφορετικά υιοθετώντας ευρωπαϊκους manners και διαχειριζόμενη με οθωμανικούς όρους τη ελληνική διοίκηση.
Ο Παπανούτσος το 1961, ο Ελύτης γύρω στο 1980, ο Καμπανέλης το 1979 και ο Χατζηδάκης το 1990 είχαν θέσει όμορφα αυτό που θα ρωτούσε κριτικά ο καθηγητής του LSE, Anthony Smith την εποχή που υπογραφόταν η Συνθήκη του Μάαστριχτ «συνεπώς τι κοινό έχουν όλοι οι Ευρωπαίοι; Σε τι μπορούν να διαφέρουν από τους μην Ευρωπαίους; Άραγε η ρωμαϊκή κληρονομιά είναι το ίδιο έντονη στην Ισπανία και την Πολωνία; Ο Χριστιανός Προτεστάντης πόσο κοντά μπορεί να νιώθει με τον Έλληνα Ορθόδοξο; Διεργασίες όπως οι Σταυροφορίες, η Αναγέννηση, η Μεταρρύθμιση και ο Διαφωτισμός δεν τις κατάλαβαν όλοι οι Ευρωπαίοι στον ίδιο βαθμό ενώ κάποιοι δεν τις γνώρισαν καν». Ο Παπανούτσος, έχοντας σπουδές στην Γαλλία και Γερμανία, δεν θεωρούσε του Έλληνες καλύτερους απο τους άλλους λαούς αλλά ήθελε να διαφυλάξει την διαφορετικότητα. Απεναντίας πολλοί εκ των ευρωπαϊστών Ελλήνων έχουν εθνικιστικά κατάλοιπα στηρίζοντας την ανασφάλεια ισχύος σε ευρωπαικούς ώμους πιθηκίζοντας.
Μήπως ο Ελύτης ήταν λιγότερο πολιτισμένος από την Ελένη Βλάχου που θεωρούσε την Ευρώπη πιο πολιτισμένη (όντως καλύτερα τα λιφτινγκ της εκεί) ενώ οι Έλληνες, όπως έλεγε, δεν εργάζονται σκληρά στον τόπο τους; Μήπως ο Ε. Παπανούτσος θα αισθανόταν περισσότερα άβολα απ’ ότι η Αρβελέρ -που παρεμβαίνει υπέρ της λιτότητας- αν επισκεπτόταν να μιλήσει σε ένα ευρωπαϊκό ίδρυμα; Μήπως τα έργα του Ιάκωβου Καμπανέλη δεν θα παίζονταν σε Αγγλία, Αυστρία, Γερμανία, Ουγγαρία, Ρουμανία, Βουλγαρία και Σουηδία αν δεν γινόταν η ένταξη; Μήπως ο Χατζηδάκης έπεφτε λίγος στον ευρωπαϊστή Παναγή Παπαληγούρα που προτιμούσε από Μοντεβέρντι μέχρι Μπετόβεν. Δηλαδή οι παραπάνω πολιτισμικά επιφυλακτικοί στην οικονομική Ευρώπη ήταν λιγότερο Ευρωπαίοι;
Οι ΝΑΙοέλληνες στο δημοψήφισμα θα ψηφίσουν με γνώμονα την απειλή της «ευρωπαϊκότητάς» τους ακόμα και αν θεσμικά δεν υπάρχει τρόπος ελληνικής ενεργητικής εξόδου από την Ε.Ε. Ας ψηφίσουν λοιπόν με βάση το οικονομικό/ταξικό ή φοβικό κριτήριό τους εμμένοντας στην «ναιπιλογή» αλλά χωρίς να προβάλουν την ευρω-κουλτούρα τους διότι αυτή είναι ότι πιο κάλπικο γέννησε η πόρνη Ελλάδα της μεταπολίτευσης.
Οι τέσσερις πνευματικοί μας Έλληνες δεν "ήρθαν" για να ρίξουνε ΝΑΙ ή ΟΧΙ στις 5η Ιουλίου του 2015, αλλά να μας αγκαλιάσουν με την σοφία τους.
