Η επίσημη ιστοσελίδα της Downing Street 10 την αναφέρει ως την πρώτη γυναίκα, που ανέλαβε το πρωθυπουργικό αξίωμα της Αγγλίας με την μακροβιότερη θητεία τα τελευταία 150 χρόνια. Ένα άλλο όμως αδιαμφισβήτητο στοιχείο της Θάτσερ είναι το αμφιλεγόμενο πολιτικό της αποτύπωμα, το οποίο μας ξεδιπλώνει ο Σωτήρης Ζαρταλούδης, ειδικευμένος στην αγορά εργασίας και τις πολιτικές απασχόλησης σε Ελλάδα και Πορτογαλία στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ.
1.Δύο θετικά και δύο αρνητικά μέτρα της Θάτσερ;
Το θετικό ήταν ότι πήρε μια καταρρέουσα οικονομία, που ήταν ο ασθενής της Ευρώπης και την έβαλε πάλι στο τιμόνι της Γηραιάς Ηπείρου και του κόσμου. Το αρνητικό ήταν ότι ίσως το τίμημα να ήταν αρκετά μεγάλο: οι ανισότητες (οικονομικές, εκπαιδευτικές, κοινωνικές, γεωγραφικές) αυξάνονται σταθερά μετά την Θάτσερ.
2. Βλέπουμε σήμερα στοιχεία της εργασιακής πολιτικής της και στην Ελλάδα (π.χ αποδιοργάνωση της πλήρους απασχόλησης);
Σίγουρα. Θα έλεγα ότι η Ελλάδα το 2009 ήταν σαν την Αγγλία του 1970. Χαμηλή ανάπτυξη, χρέη, ελλειμματικές κρατικές επιχειρήσεις και απεργίες. Εφόσον δεν υπάρχει περίπτωση ποτέ στη χώρα μας να έχουμε πρωθυπουργό με τις ιδέες της Θάτσερ μας ήρθε η Τρόικα.
3. Κλέμεντ Άτλη και Μάργκαρετ Θάτσερ. Μπορούμε να πούμε ότι είναι οι αντιθετικές πολιτικές φιγούρες της αγγλικής πολιτικής του 20ου αιώνα;
Είναι ναι, αλλά κυρίως σε επίπεδο οικονομικής πολιτικής. Από τη μία ο Άτλη υπήρξε η ηγετική φιγούρα του κεϋνσιανισμού στη Βρετανία, καθώς επιδόθηκε σε μαζικές εθνικοποιήσεις/κρατικοποιήσεις πολλών εταιριών και κλάδων, που κατέρρεαν οικονομικά, μαζί με τη θεμελίωση ενός βασικού πυλώνα του Βρετανικού κράτους πρόνοιας: το εθνικό σύστημα υγείας (NHS). Στον αντίποδα η Θάτσερ εισήγαγε τον Θατσερισμό/Ρηγκανισμό – ή όπως συχνά αποκαλείται τον νεο-φιλελευθερισμό- που στηρίχτηκε στις ιδιωτικοποιήσεις, τη μείωση της δύναμης των συνδικάτων, τη δυναμική (βλ. βίαιη) καταστολή απεργιών, και την απελευθέρωση ή απορρύθμιση των αγορών. Ωστόσο, είχαν μια σημαντική ομοιότητα μεταξύ τους, μιας και οι δύο εισήγαγαν το νέο modus operandi για τις επόμενες γενιές. Παρά τις αρχικές αντιδράσεις από τις αντίστοιχες αντιπολιτεύσεις τους, ο Κεϋνσιανισμός είχε διακομματική αποδοχή για 30 χρόνια μετά τον Άτλη, ενώ ο Θατσερισμός ζει και βασιλεύει τόσο στην Αγγλία, όσο και ο εξωτερικό. Δεν είναι τυχαίο ότι ούτε ο, σχετικά πιο αριστερός από τον Τόνι Μπλερ, Μίλιμπαντ δεν αρνείται βασικές πολιτικές της Θάτσερ.
Αυτό που χρειάζεται η Ελλάδα ειναι κάτι πιο δύσκολο από αυτό που έκανε η Θατσερ. Θέλουμε αξιολόγηση, αναδιάρθρωση, και περισσότερη αποτελεσμάτικοτητα – με αλλα λόγια θέλουμε ποιοτικές μεταρρυθμίσεις και όχι απολύσεις στον δημόσιο τομέα
4. Ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε πει ότι θα ήταν μεγάλη ανακούφιση αν η Μεγάλη Βρετανία αποχωρούσε από την ΕΟΚ, ενώ η Θάτσερ είχε δηλώσει ότι η όρεξη των Ελλήνων για οικονομικά πακέτα είχε ανοίξει απειλητικά. Τελικά τίνος ηγέτη οι πολιτικές ευνόησαν -ή έβλαψαν- περισσότερο την ΕΕ και τους υπηκόους τους;
Καταρχήν νομίζω ότι και οι δύο δηλώσεις ήταν περισσότερο για λαϊκή κατανάλωση, παρά ουσίας. Αφενός μια ενδεχόμενη έξοδος της Μ. Βρετανίας θα καθιστούσε την Ευρώπη πολύ πιο αδύναμη ως ενίαια αγορά και ως παγκόσμια δύναμη, και αφετέρου η Βρετανία θα ήταν σίγουρα φτωχότερη μιας και περίπου το 55% του εμπορίου της είναι με την Ευρωπαϊκή ένωση. Οι Έλληνες -αλλά και όλες οι φτωχότερες χώρες, όπως η ανατολική Γερμανία, η Βόρεια Βρετανία και Σκωτία- καλώς ζητούν περαιτέρω ενίσχυση από τους οικονομικά ισχυρούς εντός της ΕΕ. Η συνοχή είναι αναγνωρισμένος στόχος της ΕΕ και, καλώς ή κακώς, χωρίς Ευρωπαϊκά κονδύλια οι φτωχές χώρες δεν μπορούν να συγκλίνουν με τους οικονομικούς γίγαντες της ΕΕ. Σε ότι αφορά τους δύο ηγέτες, και οι δύο είχαν θετικό αντίκτυπο στην ΕΕ: η Θάτσερ προώθησε την ενιαία αγορά, ενώ ο Παπανδρέου τόνισε την ανάγκη κοινοτικής αλληλεγγύης προς τα αδύναμα μέλη. Εγώ θα έλεγα ότι και οι δυο τους και ευνόησαν και έβλαψαν τους υπηκόους τους. Συνοπτικά, η βάση των σημερινών κρίσεων σε Ελλάδα και Βρετανία μπήκαν από αυτούς τους ηγέτες – για διαφορετικούς λόγους.
5. Υπάρχουν κοινά στοιχεία Μέρκελ και Θάτσερ;
Ελάχιστα. Σε ότι αφορά τις ομοιότητες, και οι δυο τους είναι γυναίκες που έπρεπε να δώσουν μάχη σε έναν ανδροκρατούμενο κόσμο και προέρχονται από αδερφά κεντρο-δεξιά κόμματα. Ωστόσο η Θάτσερ ήταν εριστική, ήθελε να επιβάλει τις απόψεις της και είχε μια ιδεολογική στράτευση στον φιλελευθερισμό. Από την άλλη η Μέρκελ είναι συγκαταβατική, ψάχνει συναινέσεις και συμμαχίες, διαβάζει και ακολουθεί τις δημοσκοπήσεις και φέρεται ανάλογα.
6. Η Θάτσερ επιχείρησε την αποσάθρωση του δημόσιου τομέα. Ο δημόσιος τομέας στην Ελλάδα χρειάζεται κάτι ανάλογο, όπως για παράδειγμα απολύσεις δημοσίων υπαλλήλων;
Όχι, δεν χρειάζεται. Καταρχάς, η συντριπτική πλειοψηφία των κρατικών επιχείρησεων είναι εισηγμένες στο χρηματιστήριο και δρούν με όρους αγοράς – τουλάχιστον στα χαρτιά. Τα περισσότερα που έκανε η Θάτσερ για τις ιδιωτικοποιήσεις, έγιναν στην Ελλάδα κατά την δεκαετία του 1990. Επίσης, είναι μύθος ότι έχουμε υπέρογκο δημόσιο/κρατικό τομέα. Αυτό που χρειάζεται η Ελλάδα ειναι κάτι πιο δύσκολο από αυτό που έκανε η Θατσερ. Θέλουμε αξιολόγηση, αναδιάρθρωση, και περισσότερη αποτελεσμάτικοτητα – με αλλα λόγια θέλουμε ποιοτικές ,και όχι ποσοτικές μεταρρυθμίσεις. Γι’ αυτό και ο Γιώργος Παπανδρέου ζήτησε να μας δώσει η ΕΕ τεχνογνωσία μέσω της Task Force.
7. Συγκρίνονται οι μεταρρυθμίσεις λιτότητας της Αγγλίας του 80’ με αυτές σε Ελλάδα και Πορτογαλία σήμερα;
Σίγουρα ναι. Μπορούμε να πούμε με ολίγη ποιητική αδεία ότι η Τρόικα είναι η Θάτσερ της Νότιας Ευρώπης, που δεν θα ψηφίζαμε ποτέ. Ωστόσο, να μην ξεχνάμε ότι και στις δυο χώρες η Τρόικα έχει αρκετές αριστερές πολιτικές, όπως η αύξηση των φορολογικών εσόδων, καταπολέμηση της φοροδιαφυγής, περαιτέρω φορολογία γενικά, και προσπάθεια να μην χτυπηθούν οι αδύναμοι της κοινωνίας. Θέματα για τα οποία η Θάτσερ μάλλον αδιαφορούσε.
