Στο πλαίσιο της νέας ουκρανικής κρίσης που εξελίσσεται αμείωτη τελευταία και η οποία ανέδειξε για πολλοστή φορά το φλέγον ζήτημα των ανταγωνιστικών σχέσεων Δύσης-Μόσχας, μια «φλούδα γης» στις βορειοανατολικές παρυφές των Βαλκανίων χωρισμένη (και αυτή) στα δυο έχει αρχίσει να προκαλεί πονοκεφάλους για ακόμα στη διεθνή κοινότητα. Ο λόγος για τη Δημοκρατία της Μολδαβίας και την από το 1990 αποσχισθείσα και μετά το 1992 de facto ανεξάρτητη Μολδαβική Δημοκρατία της Υπερδνειστερίας. Τα γεωπολιτικά αλλά και τα εθνοτικά ζητήματα που φαίνεται να αναζωπυρώνονται με τις πρόσφατες εξελίξεις στην Ουκρανία είναι πολλά, αλληλοσυμπλεκόμενα και, ως εκ τούτου, δυσεπίλυτα.

Αυτή η ιδιαίτερη σχέση μεταξύ γεωπολιτικών συμφερόντων και εθνικής ταυτότητας συνοδεύει την περιοχή ήδη από το 1812, όταν η σημερινή Δημοκρατία του Μολδόβα μαζί με τα υψίπεδα του Χότιν και τα μαυροθαλασσίτικα οχυρά του Ισμαηλίου και του Άκερμαν (σήμερα στην Ουκρανία) ήταν γνωστή ως Βεσσαραβία (από τον ηγεμόνα του 14^ου αιώνα Neagoe Basarab) και αποτελούσε ως τότε, μαζί με τη βόρεια και νότια Μπουκοβίνα, τμήμα της ημιαυτόνομης στην Υψηλή Πύλη ηγεμονίας της Μολδαβίας. Μετά το τέλος του ρωσοτουρκικού πολέμου 1806-1812, οι Ρώσοι, εκμεταλλευόμενοι τη σουλτανική αδυναμία, κατάφεραν να αποσπάσουν από τη Μολδαβία τη Βεσσαραβία, στην οποία εφάρμοσαν την ιδιαίτερα προσφιλή σε αυτούς πολιτική των μετακινήσεων πληθυσμών (Ρώσοι, Ουκρανοί, Γερμανοί, Γκαγκαούζοι) και του εκρωσισμού της δημόσιας διοίκησης αλλοιώνοντας με αυτόν τον τρόπο σημαντικά την εθνολογική σύσταση της άλλοτε ρουμανικής περιοχής. Εντούτοις, το ενωμένο από το 1859 και ανεξάρτητο από το 1878 ρουμανικό κράτος δεν έπαυε να θεωρεί τη Βεσσαραβία «ιερή χώρα» και το 1918, εκμεταλλευόμενο το γενικό κλίμα αναρχίας που επικρατούσε στις δυτικές ρωσικές επαρχίες μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, ενσωμάτωσε το σύνολο των εδαφών της στην τότε Μεγάλη Ρουμανία του Μεσοπολέμου.

Αποτέλεσμα ήταν η Ρουμανία και η ΕΣΣΔ να ερίζουν διπλωματικά τις επόμενες δύο δεκαετίες για τη Βεσσαραβία. Για τους Ρουμάνους η Βεσσαραβία θεωρούνταν αναπόσπαστο τμήμα του ρουμανικού ιστορικού χώρου και οποιασδήποτε φύσης «παζάρεμα» επ’ αυτού αποκλειότανε, ενώ η ΕΣΣΔ δεν ήταν πρόθυμη να παραιτηθεί από τα σημαντικά στρατηγικά πλεονεκτήματα που προσέφερε η περιοχή (έλεγχος του άνω ρου στο Δέλτα του Δούναβη) και γι’ αυτό προσπαθούσε να υπονομεύσει τη ρουμανική κυριαρχία, αρχικά προκαλώντας θερμά επεισόδια, υπό το ιδεολογικό περίβλημα του «πολεμικού κομμουνισμού», και αργότερα (σε σύμπνοια με το σταλινικό αξίωμα της «οικοδόμησης του σοσιαλισμού σε μία χώρα») παίζοντας δυναμικά το χαρτί του εθνικισμού με την αναγνώριση της ύπαρξης ξεχωριστού μολδαβικού έθνους.

Δεδομένου ότι οι Μολδαβοί ανήκαν από κάθε άποψη στο ρουμανικό έθνος, οι Σοβιετικοί στην ουσία κατασκεύασαν μόνοι τους αποδείξεις ύπαρξης μολδαβικού έθνους

Η θέση περί μολδαβικού (όπως και μακεδονικού) έθνους που προπαγανδίστηκε μέσω της Κομμουνιστικής Διεθνούς το 1924-1925, είχε ως γενικό στόχο να ξεσηκώσει τους κατοίκους της Βεσσαραβίας ενάντια στην «καταπιεστική εθνικιστική μπουρζουαζία της Ρουμανίας» και να τους εντάξει ως ακόμα ένα ανεξάρτητο έθνος στη μεγάλη σοσιαλιστική οικογένεια των λαών στο πλαίσιο μιας μολδαβικής σοβιετικής δημοκρατίας. Προκειμένου βέβαια να αποδείξουν την ύπαρξη ενός ξεχωριστού έθνους, οι Σοβιετικοί θα έπρεπε να παρουσιάσουν, αντίστοιχα, απτά στοιχεία, όπως μια ξεχωριστή, λόγια, καταγεγραμμένη γλώσσα, μια διακριτή κουλτούρα και βέβαια μια διακριτή ιστορική πορεία, η οποία να φανερώνει την ύπαρξη αυτού του μολδαβικού έθνους σε ένα βάθος χρόνου και να νομιμοποιεί τις όποιες διεκδικήσεις. Δεδομένου όμως ότι οι Μολδαβοί ανήκαν από κάθε άποψη στο ρουμανικό έθνος, οι Σοβιετικοί στην ουσία κατασκεύασαν μόνοι τους αυτές τις αποδείξεις. Προπαγάνδισαν ότι το μολδαβικό έθνος έχει τη δική του μολδαβική γλώσσα και παράδοση, καθώς και μια ξεχωριστή μολδαβική εθνική ιστορία. Έτσι λογικά το ρουμανικό κράτος δεν είχε κανένα δικαίωμα να αντιμετωπίζει τη Βεσσαραβία και τους κατοίκους της ως Ρουμάνους.

Για να προκαλέσουν περισσότερο τη Ρουμανία, το Νοέμβριο του 1924 οι Σοβιετικοί ίδρυσαν στα εδάφη παράλληλα της ανατολικής όχθης του Δνείστερου (τη σημερινή Υπερδνειστερία), συμπεριλαμβανομένης της περιοχής γύρω από τη Μπάλτα, την «Αυτόνομη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Μολδαβίας» (ΑΣΣΔΜ). Παρά το γεγονός ότι στην περιοχή ανατολικά του Δνείστερου το ουκρανικό και ρωσικό στοιχείο υπερτερούσε πληθυσμιακά και κυριαρχούσε στους αντίστοιχους κομματικούς φορείς, οι Σοβιετικοί αξιοποίησαν κάθε μέσο ώστε να προβάλλουν το νέο μολδαβικό δημιούργημά τους ως ένα άλλο «Πεδεμόντιο», το οποίο θα φρόντιζε για τη μελλοντική ένωση των Μολδαβών σε ένα ενιαίο κράτος υπό τη σοβιετική, πάντα, καθοδήγηση.  Μέσα από τη νέα αυτόνομη δημοκρατία σφυρηλατήθηκαν πολύ σύντομα όλοι εκείνοι οι μηχανισμοί, (σχολεία, εφημερίδες, θέατρα, πανεπιστήμια) μέσα από τους οποίους οι Σοβιετικοί προσπάθησαν να εμφυσήσουν στον πληθυσμό τόσο στην ΑΣΣΔΜ όσο και στη Βεσσαραβία μια νέα συνείδηση μολδαβικής συλλογικότητας.

Τα σχέδια της ΕΣΣΔ ευνοούσε, αν και αθέλητα, το γενικότερο αίσθημα απογοήτευσης των πληθυσμών της Βεσσαραβίας από το ρουμανικό καθεστώς. Όπως αναφέραμε παραπάνω, η τσαρική διοίκηση του 19^ου αιώνα είχε καταφέρει να αποκόψει τους Μολδαβούς της Βεσσαραβίας από τη διαδικασία της ρουμανικής εθνογένεσης (συνθήκη Ανδριανουπόλεως 1829, επαναστάσεις 1848, Κριμαϊκός Πόλεμος 1854-56, ένωση των ηγεμονιών 1859,  αναγνώριση της ρουμανικής ανεξαρτησίας 1878). Έτσι, όταν οι Ρουμάνοι επέστρεψαν το 1918, βρέθηκαν αντιμέτωποι με ένα ιδιαίτερα έντονο αίσθημα μολδαβικού τοπικισμού, το οποίο μπορεί να είχε ευνοήσει τη «ρουμανική εθνική υπόθεση» με το να κρατήσει επί ένα αιώνα τους Μολδαβούς συμπατριώτες τους μακριά από τον εκρωσισμό, δεν τους βοηθούσε, όμως, και στο να αντιληφθούνε τον εαυτό τους ως ιστορικό κομμάτι του ρουμανικού έθνους. Τα κριτήρια αυτοπροσδιορισμού του των κατοίκων είχαν μείνει όπως ήταν το 1812, σε μια εποχή, δηλαδή, που η ιδέα όχι μόνο του ρουμανικού έθνους αλλά και του έθνους γενικότερα ως σύγχρονης εδαφικής, πολιτικής και πολιτιστικής οντότητας  βρισκόταν ακόμη στη γέννησή της. Αν συνδυάσουμε το γεγονός αυτό με τον πολυεθνικό χαρακτήρα της περιοχής, την συγκεντρωτική πολιτική του Βουκουρεστίου στην οικονομία και τη διοίκηση, τις αντιφάσεις της ρουμανικής κοινωνίας, τον ασταθέστατο πολιτικό βίο τη δεκαετία του ‘30, καθώς και τις ολοένα και πιο προβληματικές σχέσεις των Ρουμάνων με την ΕΣΣΔ από το 1936 και έπειτα, αντιλαμβανόμαστε το μέγεθος των δυσκολιών που προκύπτανε συνεχώς στην «ιερή εκστρατεία» των κυβερνήσεων στο Βουκουρέστι να ωθήσουν τους Μολδαβούς-Ρουμάνους της Βεσσαραβίας να επαναδιαπραγματευθούν τη σχέση τους με το εθνικό κράτος. Γενικά, η ρουμανική κυριαρχία στην περιοχή άφησε στο συλλογικό υποσυνείδητο του πληθυσμού (ρουμανικού και μειονοτικού) δυσάρεστες εμπειρίες, συμβάλλοντας έτσι στην ψυχολογική αποξένωση των κατοίκων της Βεσσαραβίας από το κρατικό υδροκέφαλο κέντρο, γεγονός που προσπαθούσαν να εκμεταλλευτούν στο έπακρο οι σοβιετικοί προπαγανδιστές του μολδαβισμού.

Παρά τις κόπους της ρουμανικής πολιτικής και εξωτερικής διπλωματίας, η παρακμή του συστήματος των Βερσαλλιών και οι σεισμικές ανακατατάξεις που δημιούργησε στην Ευρώπη ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος έφεραν, τελικά, τη Βεσσαραβία στη σοβιετική κυριαρχία. Μετά από μια σύντομη και ταραχώδη παρουσία των Σοβιετικών στην περιοχή το 1940-1941 και ένα ρουμανικό πολιτικοστρατιωτικό ιντερλούδιο την περίοδο 1941-1944, η ΕΣΣΔ το 1945, ως νικήτρια δύναμη και απόλυτος ρυθμιστής των υποθέσεων στην ανατολική Ευρώπη, έδωσε το βόρειο και νότιο τμήμα της Βεσσαραβίας στην Ουκρανία και, ενώνοντας τα εναπομείναντα μολδαβικά εδάφη με το αυτόνομο μόρφωμα ανατολικά του Δνειστέρου, μετέτρεψε την περιοχή στην επονομαζόμενη «Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Μολδαβίας» (ΣΣΔΜ).  

Προτεινόμενη βιβλιογραφία:

• Clark, Charles U., Bessarabia, Russia and Rumania on the Black Sea, New York, Dodd, Mead, 1927
• King, Charles, The Moldovans. Romania, Russia and the Politics of Culture, Stanford,California, Hoover Institution Press, 2000
• Mitrasca, Marcel, Moldova: A Romanian Province Under Russian Rule: Diplomatic History From The Archives Of The Great Powers, New York, Algora Publishing, 2002
• Pântea, Călin, «The ethno-demographic evolution of Moldavian Atonomous Soviet Socialist Republic», Codrul Cosminului, 24 (2008)
• Scurtu, Ioan (ed.), Istoria Basarabiei de la începuturi până în 1998, București, Editura Semne, 1998
• Siupur, Elena, «Von Bessarabien zur Republik Moldau – die historischen Wurzeln eines Konflikts», Südosteuropa, 3-4 (1993)
• Țâcu, Octavian, «Bessarabia Within Greater Romania: A Study of Inter-dependency between the International Aspect and the Internal Evolution», Historical Yearbook, 3 (2006)
• Treptow, Kurt (ed.), Romania and World War II, Iași, The Center for Romanian studies, 1996