O Παναγιώτης Ήφαιστος για την Ευρώπη: «Ο Ντε Γκωλ επιβεβαιώθηκε 100%»

10.07.2016
  • Γραμματοσειρά
    - +
    K2_DOUBLE_INCREASE_FONT_SIZE
Κάρολος Ντε Γκωλ
Κάρολος Ντε Γκωλ gettyimages

Οι εξελίξεις στην Ευρώπη τις τελευταίες εβδομάδες με αποκορύφωμα το βρετανικό δημοψήφισμα έχουν αναζωπυρώσει μια σειρά συζητήσεων για την πορεία της Ε.Ε. αναπαράγοντας δυστυχώς –και- λανθασμένες εκτιμήσεις ακόμα και από ειδικούς. Ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Στρατηγικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Πειραιά Παναγιώτης Ήφαιστος έχοντας αφιερώσει δεκαετίες έρευνας και γράψει χιλιάδες σελίδες αναλύσεων για την ευρωπαϊκή πολιτική ξεδιπλώνει τη σκληρή στρατηγική πραγματικότητα που διαμορφώνεται στην Ε.Ε τις τελευταίες δεκαετίες με αφορμή το βρετανικό δημοψήφισμα της 23ης Ιουνίου.

 

 

  

O βρετανικός λαός έπραξε ορθολογικά στο πρόσφατο δημοψήφισμα;

 

Όταν λέτε «ορθολογικά» υποθέτω εννοείται πολιτικό και στρατηγικό ορθολογισμό. Θα σταθώ στον στρατηγικό ορθολογισμό. Στην στρατηγική θεωρία αυτό που εννοούμε είναι ότι ένας δρων είναι στρατηγικά ορθολογικός εάν πάνω στην πλάστιγγα οφέλους και κόστους εναλλακτικών επιλογών και αποφάσεων επιλέγει εκείνη που δεν του προκαλεί κόστος αλλά όφελος. Τουλάχιστον η πλάστιγγα να είναι ισορροπημένη. Τέτοιες κινήσεις, πάντως, σημαίνει ότι το κράτος, οι ηγέτες και η κοινωνία αναλαμβάνουν ρίσκα. Επειδή δεν είναι του παρόντος να επεκταθώ, εκτίμησή μου είναι ότι η πανίσχυρη Βρετανική διπλωματία εκτίμησε από καιρό ότι η σχέση με την Ηπειρωτική Ευρώπη απαιτείται να μπει σε μια νέα βάση. Μετά το 1946 όπως είπε ο Τσώρτσιλ ήταν μαζί τους [Ευρωπαίους] αλλά όχι ένας από αυτούς (δηλαδή ευνοούσαν συνεργασία, όχι ολοκλήρωση και ο κύριος στρατηγικός προσανατολισμός ήταν οι ΗΠΑ με την οποία σταδιακά ανάπτυξαν μια πανίσχυρη ειδική σχέση). Το 1958 οι Βρετανοί εκτιμούν ότι για να ελέγχουν τις εξελίξεις είναι καλύτερα να ενταχθούν (αυτό ακριβώς είχε πει τότε ο Μακμίλλαν στον Ντε Γκωλ). Για να συντομέψω, τα βέτο του Ντε Γκωλ τη δεκαετία του 1960 οδήγησαν σε αργοπορία της ένταξης κατά μια δεκαετία περίπου. Το 1989-92 δεν παρασύρθηκαν να συμμετάσχουν στο πολύ μεγάλο λάθος της ΟΝΕ και έκτοτε παρακολουθούσαν τις εξελίξεις. Που είμαστε λοιπόν τώρα και γιατί δημοψήφισμα; Είναι γιατί οι Βρετανοί ανέλυσαν μια επερχόμενη κρίση γύρω από τον αναδυόμενο ηγεμονικό ρόλο της Γερμανίας και την πιθανή αυτονόμησή της, ιδιαίτερα στις σχέσεις με την Ρωσία. Έθεσαν λοιπόν πριν κοντά τρία χρόνια μια διαδικασία διαβούλευσης και συζήτησης που οδήγησε στο δημοψήφισμα. Παρενθετικά λέω ότι το μόνο πρόβλημα της Μεγάλης Βρετανίας είναι εσωτερικό, κατά πόσο δηλαδή θα ελέγξουν τις αυτόνομες τάσεις στην Σκοτία, Ιρλανδία ίσως και Ουαλία. Πάντως, όποιο και να ήταν το αποτέλεσμα ήδη επιτεύχθηκαν πολλοί σκοποί. Δηλαδή έναρξη μιας μεγάλης συζήτησης για ανακατατάξεις ενός συστήματος που μόνο πολιτικά και πνευματικά τυφλοί δεν βλέπουν ότι δεν είναι βιώσιμο.

Στην Ευρώπη μπορεί να υπάρξει μόνο ένα εθνοκρατοκεντρικό σύστημα. Αυτό που βλέπουμε είναι ολοφάνερο ότι χρειάζεται ριζική αλλαγή. Να διαφυλαχθούν τα κεκτημένα της οικονομικής συνεργασίας [..] και να επανέλθει η εξουσία σε κράτη και κοινωνίες 

Οι Βρετανοί ηγέτες από όποια μεριά και αν βρίσκονταν στο δημοψήφισμα άρχισαν ήδη να συγκλίνουν στην έναρξη μιας μεγάλης διαπραγμάτευσης με ένα διακρατικό σκορποχώρι στην ηπειρωτική Ευρώπη που δεν πέρασαν παρά μόνο μερικές μέρες για να καταδειχθεί πόσο διαφοροποιημένο είναι. Εξ ου και την επομένη εγώ σε παρέμβασή μου έγραψα ότι αφετηρία έχουμε και όχι τέλος. Πολλά θα δούμε και σίγουρα όχι αυτά που ακούμε τις τελευταίες εβδομάδες όταν ο καθείς, στην βάση αυτού που ξέρει ή αυτού που θέλει, διατυπώνει γνώμες. Σίγουρα η Ευρώπη όχι μόνο αλλάζει. Τίποτα δεν θα είναι εύκολο. Το ευρωστρατηγικό πεδίο, να μην ξεχνάμε, δεν είναι αυτοτελές. Είναι ένα υποσύστημα του πλανητικού στρατηγικού πεδίου όπου μεγάλοι παίχτες πλέον πρωταγωνιστούν επηρεάζοντας και την Ευρώπη. Μέγα ζήτημα και όλοι το ξέρουν είναι το πώς θα εξελιχθεί η θέση και ο ρόλος της Γερμανίας. Μέσα από μια αλληλουχία συνδεδεμένων παρεμβάσεων εξέτασα την πορεία του Ηνωμένου Βασιλείου μετά την ομιλία του Κάμερον βλ. Βρετανία-ΕΕ: Μια σχέση σε μετάβαση μιας ΕΕ η οποία μετά το 1992 κάθεται πάνω σε κινούμενες στρατηγικές σεισμικές πλάκες.

 

 

H Γερμανία ισχυροποιείται στην ΕΕ λόγω Brexit;

 

Όχι καθόλου. Είναι ήδη ισχυρή, τουλάχιστον οικονομικά και από κάθε άλλη άποψη πλην πυρηνικών όπλων. Στερείται πάντως επιτελείων στρατηγικού σχεδιασμού και αποφάσεων αντίστοιχων και ανάλογων που διαθέτουν οι άλλοι και αυτό από μόνο του αποτελεί στοιχείο πολιτικοστρατηγικού ανορθολογισμού. Όπως εξελίσσονται τα πράγματα ανάλογα και με τις πλανητικές εξελίξεις το μέγα ζήτημα τα επόμενα χρόνια είναι κατά πόσο θα κινηθεί πιο ανεξάρτητα ιδιαίτερα στις σχέσεις με τη Ρωσία. Η ιστορία είναι αμείλικτη και διδακτική: Όταν η Γερμανία κατευνάζει την Ρωσία το πρόβλημα για τις ναυτικές δυνάμεις είναι πολύ μεγάλο. Όταν η Γερμανία συμμαχεί με την Ρωσία οι άλλοι κινδυνεύουν και όταν βρίσκεται σε ανταγωνισμό με την Ρωσία εάν υπάρχει ισορροπία έχουμε σταθερότητα εάν υπάρχει ανισορροπία υπάρχει κίνδυνος πολέμου. Λαμβάνοντας πάντα υπόψη, βέβαια, και τη θέση των άλλων σε αυτές τις λεπτές ισορροπίες. Η κόκκινη γραμμή είναι εάν για οποιαδήποτε λόγο η Γερμανία επιχειρήσει να αποκτήσει πυρηνικά όπλα (υποστηρίζοντας για παράδειγμα ότι απειλείται). Αν υπάρξει μια τέτοια εξέλιξη τίποτα δεν θα είναι όπως είναι σήμερα [βλ. ανάλυση στο «Το γερμανικό ζήτημα υπό το πρίσμα της κρίσης της περιόδου 2009-12 και η πορεία της ΕΕ»]. Η Γερμανία θα χάσει αν δεν επιτύχει μια ισορροπία μεταξύ ηγεσίας και ηγεμονίας, κάτι εξαιρετικά δύσκολο μέχρι και αδύνατο.

 

 

Ο Κάρολος Ντε Γκωλ ήθελε να αποφύγει μια ηγεμονική ευρωπαϊκή ολοκλήρωση ενώ πίστευε ότι «η Ευρώπη δεν μπορεί να οικοδομηθεί από μερικούς αρεοπαγίτες, τεχνοκράτες, απάτριδες και πολιτικά ανεύθυνους». Αυτό που απευχόταν πιστεύετε ότι έγινε;

 

Ως προς τούτο ο Ντε Γκωλ επιβεβαιώθηκε 100%. Έχοντας αναλύσει το ζήτημα αυτό μέσα από χιλιάδες σελίδες, η άποψή μου είναι ότι η «Ευρώπη των πατρίδων», ένα δηλαδή διακυβερνητικό σύστημα, είναι το μόνο εφικτό στην Ευρώπη. Όλα τα άλλα είναι επικίνδυνα και όχι μόνο επειδή επιβεβαιώθηκε ο Ντε Γκωλ ως προς την κυριαρχία μιας τεχνόσφαιρας. Επίσης επειδή ο πολιτικός ιδεαλισμός είτε κομμουνιστικός, είτε φασιστικός είτε φιλελεύθερος όπου και όποτε επιχειρήθηκε να γίνει πολιτική πράξη ήταν πρόξενος μεγάλων καταστροφών. Δεν είναι τυχαίος ο αφορισμός του Κονδύλη όταν έγραψε ότι όλα αυτά τα φιλελεύθερα ιδεαλιστικά είναι χυδαίος μαρξισμός με αντεστραμμένα πρόσημα [βλ. μια παρέμβαση EE: Το ιδεαλιστικό παρελθόν προσδιορίζει το παρόν, το μέλλον και την νεκρανάσταση του Δαρβίνου]

 

 

Πρόσφατα ο Ντάνι Ρόντρικ δήλωσε απογοητευμένος ότι δημοκρατία και ευρωπαϊκή ολοκλήρωση-ΕΕ δεν συνδυάζονται ενώ παλιότερα πίστευε ότι γινόταν. Τι νομίζετε;

 

 Δημοκρατικό έλλειμμα υπήρχε εξαρχής και διαρκώς αυξανόταν. Πολλοί μελετήσαμε αυτό το φαινόμενο. Μετά το 1992 όμως την εξουσία την πήραν σχεδόν ολοκληρωτικά τα μέλη μιας τεχνόσφαιρας χωρίς πολιτικό έλεγχο. Αυτό που συμβαίνει τα τελευταία χρόνια είναι ότι απλά υποχρεώθηκαν να πετάξουν το καθωσπρέπει προσωπείο. Στην Ευρώπη δεν μπορεί να υπάρξει δημοκρατία παρά μόνο εάν έχουμε διακυβερνητισμό και ομόφωνες αποφάσεις. Ντε Γκώλ έλεγε ότι «Δημοκρατία υπάρχει όπου ασκείται λαϊκή κυριαρχία, λαϊκή κυριαρχία ασκείται μόνο στο επίπεδο του κράτους όπου υπάρχει κοινωνία και στο πανευρωπαϊκό επίπεδο επειδή δεν υπάρχει κοινωνία δεν μπορεί να υπάρξει λαϊκή κυριαρχία και δημοκρατία. Δημοκρατία στην Ευρώπη μπορεί να σημαίνει μόνο διακρατική ισότητα και ομοφωνία στις αποφάσεις». Εξ ου και το 1966 επέβαλε τον Συμβιβασμό του Λουξεμβούργου για συναινετικές αποφάσεις που αποτέλεσε πρακτική έκτοτε. Μετά το 1992, όμως, αυτό ροκανίστηκε και τώρα εκμηδενίστηκε.

 

 

Το Σίτι του Λονδίνου τάχθηκε υπέρ της παραμονής στο δημοψήφισμα. Δεδομένου ότι στον ρεαλισμό τα κράτη έχουν πρωτεύοντα ρόλο στη διεθνή κονίστρα πως ερμηνεύεται –από τον ρεαλισμό- ότι από την ΕΕ εκτός από κράτη (πχ Γερμανία) κερδίζουν και οι ελίτ;  

 

Δεν είναι σίγουρο ότι όλοι του Σίτι του Λονδίνο κράτησαν αυτή την στάση. Σε κάθε περίπτωση, καλύτερα να δούμε πως θα εξελιχθούν τα πράγματα γιατί η Βρετανία δεν είναι τυχαίο κράτος. Διαθέτει μια επιδέξια κρατική μηχανή που βασικά διαιώνισε την ικανότητά της παρά την μείωση της ισχύος της να λειτουργεί στο διπλωματικό πεδίο ως μεγάλη δύναμη (πάντα βέβαια και στο πλαίσιο της ειδικής σχέσης με τις ΗΠΑ που αυτό είχε ως κύριο σκοπό). Επαναλαμβάνω ότι το μείζον για τους Βρεττανούς είναι να κρατήσουν το  κράτος τους ενιαίο. Αυτό ίσως ήταν το μόνο ρίσκο στην όλη υπόθεση του δημοψηφίσματος.

 

 Υπάρχει αμφιβολία αν η σημερινή Γερμανία μπορεί να λειτουργήσει στρατηγικά ορθολογικά σε αντίθεση με τον Βίσμαρκ που φρόντιζε να υπάρχει ισορροπία

Υποτίθεται ότι η ΕΟΚ μεταπολεμικά θα προστάτευε του Ευρωπαίους από τους εαυτούς τους. Θα ήταν υπερβολικό να ισχυριστεί κανείς ότι ίσως είναι όχημα για κάποια ισχυρά κράτη ώστε να ηγεμονεύσουν; Υπάρχουν σήμερα καθόλου ομοιότητες ΕΕ και συστήματος Βίσμαρκ τελών 19ου αιώνα;

 

Νομίζω κάτι άλλο συνέβαινε. Όπως έγραψε και ο Josheph Joffe σε μια πολυσυζητημένη ανάλυση, «η Αμερική με την (στρατηγική της παρουσία στην Ευρώπη) σώζει τους Ευρωπαίους από τους εαυτούς τους. Το βιβλίο μου «Διπλωματία και στρατηγική των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων, Γαλλία, Γερμανία, Μεγάλη Βρετανία» είχε ένα πολύ δύσκολο επιστημονικό στόχο. Να εξετάσει κατά πόσο παρά την διαδικασία ολοκλήρωσης τα διλήμματα ασφαλείας κόχλαζαν στο υπόβαθρο ή κατά πόσο αντίθετα εξαφανίστηκαν λόγω οικονομικής αλληλεξάρτησης. Το πρώτο ισχύει. Εξ ου και η ανάλυση αυτή όσο θα προχωράμε θα γίνεται ολοένα και πιο επίκαιρη χωρίς να χρειαστεί να κάνω την παραμικρή αλλαγή. Ο Βίσμαρκ, ακριβώς, έλεγε ότι «δεν με αφήνουν να κοιμηθώ οι Εφιάλτες των αντί-Γερμανικών συσπειρώσεων». Γι’ αυτό φρόντιζε να υπάρχει ισορροπία και να ακολουθεί μια ορθολογιστική στρατηγική σύμφωνα με την λογική του συστήματος ισορροπίας δυνάμεων. Υπάρχει αμφιβολία αν η σημερινή Γερμανία μπορεί να λειτουργήσει έτσι στρατηγικά ορθολογικά ενώ όπως υπονόησα πιο μπροστά εάν μετακινηθεί το κέντρο βάρος της στρατηγικής των ΗΠΑ και η Γερμανία αυτονομηθεί τα πράγματα θα εξελιχθούν ραγδαία.

 

 

Η Ε.E μεταρρυθμίζεται -ώστε να επιτευχθεί η ολοκλήρωση- ή χρειάζεται κάτι διαφορετικό(διαδικασία απολοκλήρωσης);

 

Το ανέλυσα εκτενώς και σε πολλά βιβλία. Στο τελευταίο μου, το «Κοσμοθεωρία των  Εθνών» όπου αφιέρωσα το κεφάλαιο 6 στην ΕΕ, αποκρυστάλλωσα την θέση που είναι συναφής και με του Ντε Γκωλ ότι στην Ευρώπη μπορεί να υπάρξει μόνο ένα εθνοκρατοκεντρικό σύστημα. Αυτό που βλέπουμε είναι ολοφάνερο ότι χρειάζεται ριζική αλλαγή. Να διαφυλαχθούν τα κεκτημένα της οικονομικής συνεργασίας που κατά τα άλλα είναι πολύτιμα και να επανέλθει η εξουσία στα κράτη και τις κοινωνίες τους οι δε αποφάσεις στο Κοινοτικό επίπεδο να είναι αυστηρά ομόφωνες. Καμιά σημασία δεν έχει ότι θα λαμβάνονται δύσκολα. Το αντίθετο. Θα αποφεύγονται άλματα στο κενό όπως της ΟΝΕ. Επιπλέον, σε ένα τέτοιο περιβάλλον οι Διακυβερνητικές Διασκέψεις θα μπορούν σαν διαχειρίζονται τα στρατηγικά ζητήματα τα οποία κανείς σήμερα δεν διαχειρίζεται εκτός και αν θεωρήσουμε τους γραφικούς και ανεξέλεγκτους γραφειοκράτες αρμόδιους.

 

 

Την Ηνωμένη Ευρώπη την ήθελε και ο Κάρολος Ντε Γκωλ, και οι φεντεραλιστές (ενιαίο κράτος) και οι νεοφιλελεύθεροι και οι διεθνιστές κ.ο.κ αλλά εντελώς διαφορετικά. Η εθνική κυριαρχία και η δημοκρατία είναι θύματα αυτών των αέναων ιδεολογικών διαμαχών και πειραματισμών εκ των άνω;

 

 

Αναμφίβολα έτσι είναι. Τους τελευταίους αιώνες οι αυτοκρατορίες και οι ηγεμονίες τερματίστηκαν. Ιδιαίτερα τους δύο τελευταίους αιώνες το κράτος έγινε το καθεστώς διεθνών σχέσεων και το 1945 η εθνική ανεξαρτησία έγινε κοινή κοσμοθεωρία (η μόνη, υποστήριξα στο προαναφερθέν «Κοσμοθεωρία των Εθνών») όλων των κρατών και όλων των κοινωνιών. Το κράτος είναι ο μόνος θεσμός που διαθέτει κοινωνία και δεν υπάρχουν μαγικά ραβδιά για να κάνεις μια ενιαία  κοινωνία μέσα από πολλές άλλες. Με γενοκτονική συμμόρφωση ίσως, και αυτό το επιχείρησε ο Χίτλερ. Ο πολιτικός και στρατηγικός ορθολογισμός, λοιπόν απορρέει μόνο από το κράτος και από πουθενά αλλού. Μόνο μια διακυβερνητική εθνοκρατοκεντρική Ευρώπη μπορεί να υπάρξει πλην μετά τους πολλούς ιδεαλιστικούς πειραματισμούς και τα μεγάλα πλέον προβλήματα το πώς θα προκύψει είναι ένα πολύ μεγάλο ερώτημα που δύσκολα μπορεί να απαντηθεί.

 

 

Δώστε το σχόλιο σας ...