Ο Μισέλ Φουκώ είχε χαρακτηρίσει τον μηχανισμό πειθάρχησης των πολιτών τόσο σε πολιτικό όσο και σε βιολογικό επίπεδο ως «βιοπολιτική» μορφή άσκησης εξουσίας. Η αντίδραση ενός μεγάλου μέρους της τουρκικής κοινωνίας στην Πλατεία Ταξίμ είναι ακριβώς αυτή η αντίδραση στην προσπάθεια της κυβέρνησης Ερντογάν να δημιουργήσει πειθήνια σώματα -πολιτικά και βιολογικά- ευκολότερα ελεγχόμενα και διαχειρίσιμα.
Στην αρχή του ξεσπάσματος της εξέγερσης της Πλατείας Ταξίμ υπήρξε μία προσπάθεια εξήγησης της μέσα από τα ξεπερασμένα δίπολα τα οποία επί δεκαετίες χαρακτήριζαν τη δημόσια ζωή της Τουρκίας. Ένα από αυτά ήταν το αναλυτικό σχήμα του κοσμικού ενάντια στον ισλαμικό χαρακτήρα του κράτους και της κοινωνίας γενικότερα. Μία τέτοια εξήγηση ανταποκρίνονταν εν μέρει στην πραγματικότητα, στο βαθμό που οι διαδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν στη γειτονική χώρα δεν αφορούσαν μόνο την καταστροφή του περιβάλλοντος αλλά και στο βαθμό που μία μερίδα των διαδηλωτών έβλεπε τη συμμετοχή της στις διαδηλώσεις αυτές ως μία ευκαιρία για να εκδηλώσει την αντίθεση της απέναντι στον φιλοϊσλαμικό χαρακτήρα της κυβέρνησης. Γρήγορα όμως κατέστη σαφές σ’ εμάς που συμμετείχαμε στην εξέγερση και ως διαδηλωτές αλλά και ως ερευνητές πως το δίπολο αυτό αφορούσε μία μικρή μερίδα των διαδηλωτών και μάλιστα ακόμα και γι’ αυτούς αυτό το διακύβευμα ήταν μόνο ένα από τα πολλά που έθεταν ως πρόταγμα της συμμετοχής τους.
Η κύρια διεκδίκηση των διαδηλωτών ήταν αδιαμφισβήτητα η διεύρυνση της δημοκρατίας και ο περιορισμός αυτού που οι ίδιοι χαρακτήριζαν και χαρακτηρίζουν «αυταρχισμό» της εξουσίας. Για το μεγαλύτερο κομμάτι των ομάδων και των ατόμων που συμμετείχαν στην Ταξίμ τόσο το ξερίζωμα των δέντρων του Πάρκου Γκεζί όσο και η καινούρια νομοθεσία που αφορά στην κατανάλωση αλκοόλ αλλά και στη δημόσια έκθεση στοργής δεν ήταν παρά μία αφορμή ή μία μεταφορά που συμβολίζει την προσπάθεια ελέγχου αφενός του δημόσιου χώρου στην υλική του διάσταση αλλά και του ανθρώπινου σώματος μέσα σ’ αυτό το χώρο.
Όπως έχω γράψει και παλιότερα, μία φοιτήτρια μου είχε πει πως «οι γυναίκες στην Τουρκία έχουμε κουραστεί να φοβόμαστε πως η μία κυβέρνηση θα μας βγάλει το μαντήλι και η άλλη κυβέρνηση θα μας το βάλει»
Ο Μισέλ Φουκώ είχε χαρακτηρίσει αυτή τη μορφή άσκησης εξουσίας «βιοπολιτική» την οποία όρισε ως έναν μηχανισμό πειθάρχησης των πολιτών τόσο σε πολιτικό όσο και σε βιολογικό επίπεδο. Με αυτόν τον τρόπο σύμφωνα με τον Φουκώ τα κέντρα εξουσίας δημιουργούν πειθήνια σώματα (πολιτικά και βιολογικά) ευκολότερα ελεγχόμενα και διαχειρίσιμα και η ιατρική επιστήμη έχει σε αρκετές περιπτώσεις νομιμοποιήσει τέτοιες προσπάθειες. Η αυστηρικοποίηση του καπνίσματος για παράδειγμα έχει αναλυθεί ως μία περίπτωση βιοπολιτικού ελέγχου, ο οποίος νομιμοποιείται με την αυθεντία της επιστημονικής «αλήθειας». Σε κάθε περίπτωση, αυτό σημαίνει πως οι ελεγχόμενοι αισθάνονται ότι χάνουν τον έλεγχο της ίδιας τους της ζωής ακόμα κι αν αυτή η πολιτική όπως στην περίπτωση του τσιγάρου θεωρητικά ασκείται «για το καλό τους». Το ίδιο άλλωστε ισχυρίστηκε και ο πρωθυπουργός της Τουρκίας όταν σε συνέντευξη του υποστήριξε πως η ρύθμιση της χρήσης αλκοόλ αποφασίστηκε «για το καλό των πολιτών».
Ωστόσο η φράση μιας διαδηλώτριας φίλης «θέλουμε τη ζωή μας πίσω» καταδεικνύει πως οι πολίτες δεν το προσέλαβαν καθόλου έτσι. Αντιθέτως προέβαλαν το αίτημα για λιγότερο έλεγχο στους πολίτες τόσο ως πολιτικά αλλά και ως ενσώματα υποκείμενα. Ένα παράδειγμα από την πλατεία ίσως βοηθήσει να κατανοήσει κανείς καλύτερα το παραπάνω επιχείρημα. Η ομάδα «αντικαπιταλιστές μουσουλμάνοι» οι οποίοι συμμετείχαν ως διακριτή ομάδα στις διαδηλώσεις, είναι προφανές ότι δεν διαδήλωναν ενάντια στο Ισλάμ και υπέρ του κοσμικού χαρακτήρα του κράτους. Αν κάποιος γνωρίζει την πρόσφατη ιστορία της χώρας και τις απαγορεύσεις που μέχρι πρόσφατα (και σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμα ισχύουν) ίσχυαν για τις γυναίκες που καλύπτουν με μαντήλι το κεφάλι τους, γνωρίζει πολύ καλά πως οι μέχρι τον Ερντογάν κυβερνήσεις ήταν ιδιαίτερα αυστηρές απέναντι στα δικαιώματα των γυναικών αυτών. Δηλαδή μέχρι το 2009 οπότε και επετράπη η καθολική φοίτηση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση σε γυναίκες με μαντήλι, αυτό ήταν αρκετά δύσκολο εώς αδύνατο. Η ομάδα λοιπόν αυτή των μουσουλμάνων διαδήλωνε για το δικαίωμα της ελεύθερης διάθεση τους σώματος τους απέναντι σε κάθε μορφής εξουσία η οποία θα τους επιβάλλει να ντύνονται μ’ έναν συγκεκριμένο τρόπο, είτε αυτή είναι κοσμική είτε φιλοϊσλαμική.
Όπως έχω γράψει και παλιότερα, μία φοιτήτρια μου είχε πει πως «οι γυναίκες σ’ αυτή τη χώρα έχουμε κουραστεί να φοβόμαστε πως η μία κυβέρνηση θα μας βγάλει το μαντήλι και η άλλη κυβέρνηση θα μας το βάλει». Με άλλα λόγια το κίνημα που αναπτύχθηκε εκείνες της μέρες στην πλατεία Ταξίμ έχει ρίζες στο κοσμικό παρελθόν της χώρας το οποίο καθόλου πιο φιλελεύθερο από τη σημερινή κυβέρνηση δεν υπήρξε όσον αφορά την επιλογή αυτοπροσδιορισμού και αυτοπαρουσίασης του σώματος των πολιτών και ιδιαίτερα των γυναικών. Η προσπάθεια της σημερινής κυβέρνησης να αυστηρικοποιήσει τη χρήση αλκοόλ αλλά και τις εκδηλώσεις στοργής σε δημόσιο χώρο, θεωρούνται από τους διαδηλωτές συνέχεια της άσκησης βιοπολιτικής η οποία δεν είναι καθόλου καινούρια για τα δεδομένα της χώρας.
Είναι τόσο παλιά όσο ο ίδιος ο καπιταλισμός. Όπως μας υπενθυμίζει ο Αντόνιο Νέγκρι η βιοπολιτική εξουσία δεν είναι ανεξάρτητη από το οικονομικό μοντέλο του καπιταλιστικού συστήματος και υπό αυτό το πρίσμα θα πρέπει να αναλυθεί σε σχέση με αυτό. Ακολουθώντας αυτή τη γραμμή σκέψης η εξέγερση της Ταξίμ είναι προϊόν της επιβολής βιοπολιτικής εξουσίας σύμφυτη με τον καπιταλιστικό χαρακτήρα της τουρκικής κοινωνίας είτε αυτός έχει κοσμικό είτε φιλό-ισλαμικό πρόσωπο.
